zondag, oktober 15, 2017

John Cage, Karlheinz Stockhausen, György Ligeti & Iannis Xenakis: Electronic Music For The Mind & Body

Hier zat ik al lang op te wachten: een toegankelijke gids tot ontoegankelijke muziek. Natuurlijk had ik al vaak gehoord van Stockhausen, Ligeti en Xenakis, en heb ik er zelfs dingen van opgezocht en aangehoord, maar steeds weer liep ik verloren in het labyrint van een oeuvre dat erg moeilijk te vatten is. ‘Electronic music for the mind and body’ - het lijkt geestig genoeg een verwijzing naar een plaat van Country Joe & The Fish te zijn - verzamelt de meest bekende stukken van de heren, samen met twee stukken van John Cage, en geeft er ook nog eens uitvoerige uitleg bij.

De cd vangt aan met ‘Kontakte’ van Karlheinz Stockhausen. Stockhausen groeide op in het Derde Rijk, en verloor zowel zijn vader - gesneuveld in het Duitse leger - als zijn moeder - slachtoffer van het euthanasieprogramma van de nazi’s - in de oorlog. Na de oorlog ging hij zich verdiepen in de avantgarde, experimentele muziek die voor de oorlog al hoogtepunten had bereikt, maar na de oorlog nog meer aan de orde was voor wie een nieuwe wereld wou scheppen.

Er werd op deze cd gekozen voor ‘Kontakte’, een compositie uit de begindagen van Stockhausen die bestaat uit een opvolging van geluiden van variërende lengte die helemaal op zichzelf staan. Het nummer duurt amper 35 minuten (in tegenstelling tot Stockhausens magnum opus ‘Licht’ dat 29 uren duurt, gespreid uit te voeren over 7 dagen). Op deze cd staat de louter elektronische originele versie van ‘Kontakte’ die later herwerkt zou worden met twee aanvullende muzikanten en zou uitgroeien tot één van de bekendste nummers van Stockhausen.

Een andere aanpak vinden we bij Iannis Xenakis, die de tweede compositie op deze cd aanlevert. De Griekse Xenakis studeerde aanvankelijk voor architect en haalde zijn inspiratie in eerste instantie uit wiskunde en architectuur. In plaats van afzonderlijke geluiden te laten opvolgen, probeert hij geluiden te integreren zodat de overgang van de ene klank naar de andere amper opvalt.

In tegenstelling tot wat je zo denken als je hoort dat Xenakis de Italiaanse futuristen bewonderde of met De Corbusier samenwerkte, vocht Xenakis in de Tweede Wereldoorlog aan de kant van de Griekse communisten tegen de Duitse bezetter. Het was de reden waarom hij vanaf 1947 - toen communisten het steeds zwaarder te verduren kregen in Griekenland - politiek asiel in Frankrijk genoot.

‘Orient-Occident’, waarmee Xenakis op deze cd vertegenwoordigd is, was oorspronkelijk geschreven voor een film van Enrico Fulchignioni waarin verschillende culturen uit oost en west vergeleken werden. De originele versie van 22 minuten werd in de live-uitvoering - die we hier horen - tot de helft teruggebracht. Het vormt, samen met het werk van Stockhausen, een klassieker uit het eerste decennium van de elektronische muziek.

György Ligeti was dan weer iemand die het communisme ontvluchtte. Hij was een Hongaarse jood die het licht zag in wat nu Roemenië is, en in tegenstelling tot een groot deel van zijn familie de Tweede Wereldoorlog overleefde. Na verschillende keren in aanvaring gekomen te zijn met de Hongaarse communistische partij vluchtte hij in 1956 - na de mislukte opstand tegen het communisme - naar Duitsland, waar hij in contact kwam met Stockhausen.

In tegenstelling tot de vorige twee componisten had Ligeti lak aan een alomvattende lijn in zijn composities. Iedere compositie stelde een nieuwe vraag. ‘Artikulation’ - de compositie op deze cd - is een zuiver elektronische compositie opgebouwd rond een nauwkeurige studie van het menselijke taalgebruik, spraak, articulatie, syntaxis…

De Amerikaan John Cage is wellicht de meest bekende artiest op deze cd. Op deze cd is Cage, vooral bekend om het verwerken van toevalelementen in zijn muziek, met twee nummers aanwezig. Hij was dan ook bijzonder invloedrijk, onder meer voor Stockhausen en Ligeti. Door zijn banden met Marcel Duchamp - die naast visueel kunstenaar ook een paar composities op zijn naam heeft staan - en zijn invloed op de Fluxus-beweging, toont Cale ook de verwevenheid aan van de verschillende avantgardekunsten.

‘Cartridge Music’ is de eerste compositie van Cage op de cd. Het werd gemaakt op basis van pick-ups waarin snaren, veren, tandenstokers, lucifer… gestoken werden die dan gebruikt werden op objecten als tafels, stoelen, vuilnisbakken et cetera. De bedoeling was om het live te kunnen uitvoeren, maar zonder dat de uitvoerders een volledige controle zouden hebben op het resultaat.

De tweede compositie van Cage heet ‘Fontana Mix’ en is het enig stuk op deze cd dat menselijke stem bevat. Het bestaat uit geluiden uit verschillende achtergronden - de stad, het platteland, elektronische geluiden, windinstrumenten inclusief zang of geluiden van spinkhanen… - waarboven Cathy Berberian de ‘Aria’ van dezelfde John Cage zingt.

Deze cd is van belang voor iedereen die geïnteresseerd is in muziekgeschiedenis en zich wil inwerken in de minder toegankelijke elektronische muziek uit de jaren 50 en 60. Vaak stellen we ons de vraag wat echt vernieuwende muziek is. Wel, deze muziek was ontzettend vernieuwend in zijn tijd en klinkt vandaag nog steeds vernieuwend. Het ging erom klanken te scheppen die nog nooit eerder gehoord waren.

Deze verzamelaar brengt de belangrijkste artiesten uit deze muziek aan bod met hun meest bekende werken, en is dus een waardevolle inleiding tot de elektronische avantgarde die de weg bereidde voor meer succesvolle groepen als Kraftwerk, Suicide, Throbbing Gristle, Tangerine Dream en later Front 242, Cabaret Voltaire en Gary Numan. Belangrijk dus, voor wie elektronische muziek een warm hart toedraagt.

Geen opmerkingen: