dinsdag, april 12, 2016

35 jaar Einstuerzende Neubauten, dag 2: Lament

België heeft als enige het voorrecht om twee voorstellingen van Einstürzende Neubauten op twee dagen tijd te ontvangen: eerst de ‘Greatest Hits’-voorstelling, en de dag erna ‘Lament’, het conceptwerk van de Neubauten over de Eerste Wereldoorlog. Eerder hadden we al het voorrecht om de première van ‘Lament’ te mogen bijwonen, want oorspronkelijk was dit spektakel bedoeld als een deel van de West-Vlaamse herdenkingen van de wereldoorlog. Dat de Neubauten er werk van gemaakt hebben en er een uitstekende cd - ‘Lament’ - uit gedestilleerd hebben, rechtvaardigt dat ze er nu de wereld mee rondgaan.

Het was uiteraard de vraag wat deze uitvoering in de AB - een zaal waar de Neubauten intussen kind aan huis zijn - zou toevoegen aan de première in Diksmuide eind 2014. Het antwoord is: behoorlijk wat. Het gaat inderdaad grotendeels om dezelfde uitvoering, maar we herinneren ons nog levendig hoe onzeker en afgepeigerd zanger Blixa Bargeld was tijdens de première. Deze keer blinkt hij van zelfvertrouwen en is hij in topvorm. De opvoering in een conventionele zaal was ook verschillend van de opvoering in een voormalige treinhangar in Diksmuide. Zo kwamen de lichtshow en de opstelling op het podium hier veel beter tot hun recht.

Het optreden steekt van wal met ‘Kriegsmachinerie’. En ja, de Neubauten tonen er weer mee aan dat ze blijven zoeken naar alternatieve vormen van muziek maken. Het nummer heeft een tekst, maar die wordt niet gesproken of gezongen. Die dient als achtergrond bij de muziek - in feite een opeenvolging van schurende geluiden die steeds luider weerklinken - en worden gevisualiseerd door de opschriften die Bargeld in de lucht houdt tijdens het nummer. ‘Hymnen’ - een samensmelting van volksliederen als ‘God Save The King’ en ‘Heil dir im Sigerkranz’ - en ‘The Willy-Nicky Telegrams’ - een nummer gebaseerd op de correspondentie tussen tsaar Nicolas en keizer Wilhelm in de dagen voor de oorlog - wijzen beiden op de verwevenheid van de verschillende koningshuizen die tegen elkaar ten strijde trokken. ‘In de loopgraaf’ is het eerste gedicht dat de Neubauten vertonen van ene Paul van den Broeck, een Vlaamse modernistische oorlogsdichter waarvan Bargeld later toegaf dat hij het personage zelf opgemaakt had.

Dan volgt de percussieversie van de Eerste Wereldoorlog. In bijna een kwartier tijd wordt via getrommel op een aantal buizen - die de oorlogvoerende landen moeten voorstellen - het verloop van de oorlog verteld. Diverse stemmen sommen de grote slagen op - in het begin vallen vele Belgische namen, waaronder Diksmuide, wiens val oorspronkelijk herdacht werd met ‘Lament’ - terwijl Bargeld de landen reciteert die in de oorlog stappen - veel in het begin, later enkel nog landen als Roemenië en Griekenland die zich vooral aansloten om territorium te kunnen veroveren op hun vijanden. En de Verenigde Staten, die zich oorspronkelijk neutraal opstelden maar hun Britse partners bleven bevoorraden over zee, terwijl de Duisters onder een loodzwaar embargo leden. De Duitsers zetten hiertegen een onbeperkte duikbotenoorlog in die verschillende Amerikaanse schepen torpedeerden. De VS verklaarden Duitsland de oorlog - wellicht ook omdat ze sterk hadden geïnvesteerd in een overwinning van de geallieerden - en de combinatie van het embargo met de verse Amerikaanse troepen deden Duitsland uiteindelijk de das om.

Unruh trilt met zijn benen. Hij is het slachtoffer van shellshock of posttraumatische stresssyndromen. Hacke loopt op (muzikale) krukken rond. Dit is ‘Achterland’, het tweede gedicht van Paul van den Broeck. Terwijl Blixa zingt over luizen en ontluizing - ‘ze zouden mijn gedachten ook moeten ontluizen’ - duiken geluiden op van ontluizingen, percussie op obussen en gestrijk op de snaren van Hackes kruk. ‘Armenia’ is ouder dan alles wat gisteren op de ‘Greatest Hits’ gespeeld werd en werd wellicht in deze show opgenomen omdat het naar de Armeense genocide verwijst. Ter herinnering: toen het Ottomaanse Rijk - tegenwoordig Turkije - in de oorlog stapte, koloniseerde het nog heel wat gebieden in Europa en Azië. De Armeense - christelijke - minderheid werd met wantrouwen bekeken als niet loyaal genoeg aan het Rijk. De Ottomaanse heersers besloten eerst om Armeense leiders te arresteren en later om de hele Armeense bevolking te verhuizen naar Syrië. De verbannen Armeniërs werden tijdens hun tocht onophoudelijk aangevallen of kwamen massal om van honger en dorst. Wat begon als een grootschalige etnische zuivering eindigde in een genocide waarbij een half tot anderhalf miljoen doden vielen.

Aan ‘Lament’ is heel wat onderzoek vooraf gegaan. Blixa Bargeld huurde twee wetenschappers in om onderbelichte of merkwaardige elementen uit de wereldoorlog op te zoeken. Zo kwam hij onder meer het bestaan van de Harlem Hell Fighters te weten, een zwart regiment uit de Verenigde Staten dat door de strikte rassenscheiding in hun thuisland onder Frans bevel vocht. De Harlem Hell Fighters waren de eersten om de Rijn over te steken, werden door vriend en vijand gevreesd om hun vechtkunst en vooral… hadden de beste muziekgroep. ‘On Patrol In No Man’s Land’ is het eerste nummer dat de Neubauten van deze groep coveren. ‘Lament’, het titelnummer, is nog meer doordacht. Het systeem van koorgezang door de verschillende groepsleden werd verder geperfectioneerd ten aanzien van de eerste keer dat het gebruikt werd op ‘Grundstück’. Maar vooral maakt de groep gebruik van wasrollen - een vroege manier om geluidsopnames te maken - die Duitse linguïsten hebben opgenomen in hun studie naar taal en muziek van de veroverde volkeren. Daarbij werd aan de krijgsgevangenen gevraagd om het verhaal van de verloren zoon op te zeggen, zodat men de verschillende talen en dialecten kon vergelijken. De Neubauten spelen vanavond die wasrollen af terwijl het strijkerskwartet het motet ‘de verloren zoon’ door Clemens non Papa - die begraven ligt in Diksmuide - speelt. Een zeer intens moment. Ook op ‘How Did I Die’ - een klassiek Neubauten nummer - toont het strijkerskwartet welke absolute meerwaarde het biedt voor deze prachtvertoning.

Het is het einde van de reguliere set. Voor de bisnummers gaat Bargeld gehuld in een mantel van witte veren (of is het papier?). Hij brengt het prachtige anti-oorlogsnummer ‘Sag mir wo die Blumen sind’, een compositie van Pete Seeger uit 1955 dat in vele talen werd vertaald. In ‘Let’s Do It A Dada’ - oorspronkelijk verschenen op ‘Alles wieder offen’ uit 2008 - etaleren de Neubauten nogmaals hun fascinatie voor dadaïsme en modernisme. Bargelds pseudoniem - zijn echte naam is Christian Emmerich - verwijst naar een dadaïst, en de referenties naar de eerder vernoemde dichter-pacifist Paul van den Broeck spreken eveneens boekdelen. Het nummer gaat ook in op de politieke context van de beweging. Het dadaïsme is in zekere zin een reactie op het zinloze geweld van de Groote Oorlog. Het nummer bevat referenties naar de aanwezigheid van verbannen Russische revolutionairen in Zwitserland - de bakermat van het dadaïsme - en naar de verwevenheid van de futuristen met de Italiaanse fascisten. De eerste bisronde eindigt met ‘All Of No Man’s Land Is Ours’, opnieuw een prachtnummer van The Harlem Hell Fighters met een sublieme adaptatie door de Neubauten.

De tweede bisronde begint weer met een interessante vondst. In het Duitse Rundfunkarchiv vond Bargeld de opname van een in vergetelheid geraakte cabaretier die het begin van de wereldoorlog vertolkte met dierenimitaties. De vertolking is vooral interessant omdat het eindigt met een pauw die aanvankelijk graaf Häseler meent te erkennen - een belangrijke veldmaarschalk in de Frans-Duiste oorlog van 1871 - die daarna Hitler blijkt te zijn, een korporaal uit het Duitse leger die in 1923 - het jaar waaruit de originele opname van het nummer stamt - aan het hoofd stond van de snel groeiende NSDAP. Een indicatie van hoe snel Hitler gebruik maakte van de Duitse vernedering in de oorlog om aan een steile politieke opmars te beginnen. ‘Ich gehe jetzt’ is de finale afsluiter die volgens mij niets anders betekent dan dat het tijd is om te gaan. We hebben twee dagen na elkaar kunnen genieten van uitstekende optredens van één van de meest originele en interessante groepen op deze planeet, en ik heb geen spijt dat ik erbij was.

Setlist: Kriegsmachinerie / Hymnen / The Willy-Nicky Telegrams / In de loopgraaf / Der 1.Weltkrieg (Percussion Version) / Achterland / Armenia / On Patrol In No Man's Land / Lament / How Did I Die

Bis 1: Sag mir wo die Blumen Sind / Let's Do It A Dada / All Of No Man's Land Is Ours

Bis 2: Der Beginn des Weltkrieges 1914 (dargestellt unter Zuhilfenahme eines Tierstimmenimitators) / Ich gehe jetzt

Lees ons verslag van de première van Lament in Diksmuide

Geen opmerkingen: