zondag, maart 16, 2014

Een andere wereld is mogelijk. LAIBACH, Het Depot, 10/03/2014

Laibach is terug. Ze brengen een nieuwe cd uit - ‘Spectre’ - en bundelen dat meteen aan een nieuw concept, of beter gezegd: aan een ingenieus herdenken van hun concept. Want eigenlijk is Laibach een groep die conceptuele kunst brengt in muziekvorm. Ze verklaren vrij snel na hun oprichting in 1980 dat ze zich als groep wijden aan de studie van de relatie tussen ideologie en kunst.

Dat doen ze aanvankelijk door zich als grote aanhangers van het Joegoslavische regime voor te doen. Maar hun verheerlijking van de Joegoslavische staat werd wel vermengd met tal van verwijzingen naar het fascisme, met absurde statements waarin het individu zijn eigenheid volledig moest opgeven voor het grote doel, en met extreem experimentele en ontoegankelijke avant-garde muziek. ‘Wist post-Tito Joegoslavië hoe het met conventionele dissidenten moest omgaan, dan wisten ze niet hoe reageren op een groep wiens passie voor autoriteit hun eigen enthousiasme ver overstemde’, kan men horen in de uitstekende documentaire ‘A Film From Slovenia’.

De groep zorgde uiteraard voor controverse en na een opgemerkt televisieoptreden in 1983 nam men hen het recht af om de naam ‘Laibach’ te gebruiken, de Duitstalige benaming van de Sloveense hoofdstad Ljubljana dat herinneringen opriep aan de nazi-bezetting en de Oostenrijks-Hongaarse onderdrukking. In 1985 werd dat verbod ongedaan gemaakt en later, in 1989, kon de groep internationaal doorbreken via het platenlabel Mute en de plaat ‘Opus Dei’ dat vooral opviel met covers van Opus’ ‘Life is Live’ (Opus Dei, Leben Heisst Leben) en Queens ‘One Vision’ (Geburt einer Nation).

Het uiteenvallen van Joegoslavië had tot gevolg dat de staat die Laibach - weliswaar op een ironische manier - dacht te dienen, verdween. Daaruit ontstond de idee om een nieuwe staat op te bouwen: de NSK-staat, eigenlijk een vervolg op het kunstenaarscollectief Neue Slovenische Kunst dat al sinds 1984 bestond. Een utopische staat zonder grenzen waarvan iedereen over de hele wereld burger kon worden.

De daarop volgende oorlogen in ex-Joegoslavië werden het object van N.A.T.O., een cd rond het concept van oorlog, en dat wederom een aantal opvallende covers bevatte waaronder ‘The Final Countdown’ van Europe en 'Alle gegen Alle' van DAF.

Wie echter hoopte al deze gloriemomenten opnieuw te horen op het optreden van Laibach in Het Depot, was eraan voor de moeite. We hebben al eerder gemerkt dat de groep het bij optredens liever houdt bij hun nieuwe werk, en zich absoluut niet gebonden voelt om hun klassiekers te spelen. Dat was maandag niet anders. (Het optreden in Oudenaarde in 2012 - na de uitgave van de compilatie 'An introduction to... Laibach' - was op dat vlak een uitzondering.)

Voor Spectre heeft Laibach een heel ander concept uitgewerkt dan in het verleden. Ze laten zich niet meer inspireren door de gevestigde machten, maar net door de talrijke oppositiebewegingen die we de afgelopen jaren gekend hebben: Occupy Wall Street, Indignados, anti-globalisten, wikileaks, anonimous, de protesten in Griekenland, Spanje, Portugal, de Arabische lente…

We citeren even uit het persbericht bij de cd: ‘Spectre klinkt letterlijk als een politiek manifest in poëtische vorm. De titels en teksten kunnen niet directer zijn. Met deze teksten en liederen nemen Laibach, die steeds een controversiële indruk gemaakt hebben - of een indruk van controverse - in het bijzonder in termen van hun politieke voorkeur, een duidelijk standpunt in het politieke spectrum in, en vallen ze hun (enigszins comfortabele) politieke ‘vrijheid’ en neutraliteit af.’

Toch zitten er meer weerhaken op deze ‘duidelijke stellingname’ dan je op het eerste zicht verwacht. Bij een tweede beluistering, en zeker tijdens het concert, vallen er weer heel wat dubbelzinnigheden op in het discours van Laibach. En daar is het de groep natuurlijk om te doen. We kunnen dus stellen dat Laibach zijn oorspronkelijke opdracht - het bestuderen van ideologie zonder zelf een kant te kiezen, en het blootleggen van contradicties in elke ideologie - weer glansvol waarneemt, en dat de nieuwe cd klassieke Laibach is.

Het optreden begint met de klassieke Eurovisie-melodie (een compositie van M.A. Charpentier), om dan over te gaan in ‘Eurovision’, één van de centrale nummers op Spectre. Het nummer bouwt langzaam op, tot we tot een uitbarsting komen: ‘Europe is falling apart’. Ja natuurlijk, de crisis in Europa, het mogelijke verdwijnen van de euro, Grexit, Brexit, Nexit… Vormt Europa nog wel een unie? Het zijn allemaal onderwerpen die perfect in Laibachs apocalyptisch wereldbeeld passen.
‘Walk With Me’ gaat verder in op het concept. Op een achtergrond van marcherende laarzen zingt Mina Špiler: ‘Come walk with me, we’d better change the world’, maar even verder ‘How low can you go? Prisoners of freedom. In your own land. It’s time to fight back’.

Špiler is oorspronkelijk de zangeres van het vrij idiote Sloveense popgroepje Melodrom. Ze heeft meegewerkt aan Volk - een Laibach-cd met herwerkte versies van volksliederen uit 2006 - en is toen bijna ter toeval mee op tournee gegaan met de groep. Sindsdien is haar rol steeds belangrijker geworden, en daar kunnen we enkel blij mee zijn. Je stelt je minstens de vraag of ze niet de echte frontvrouw van Laibach geworden is, of stelt anders vast dat ze op gelijke voet staat met oude rakker Milan Fras, die al 30 jaar het gezicht van de groep is.

Het samenspel tussen Špiler en Fras is uitstekend, zoals op duetten als ‘We Are Millions And Millions Are One’ en ‘Bosanova’ bewezen wordt. Op ‘Koran’ - volgens de perstekst een verwijzing naar de Arabische lente - komt de ambiguïteit van de thematiek weer helemaal bovendrijven. Špiler zingt ‘I believe in a better world… I believe in brotherhood…’, terwijl Fras’ tekst is ‘Words are nice… words can take us far away, they will leave us all behind’.

De nieuwe single ‘Whistleblowers’ heeft een aanstekelijke melodie. We kunnen zien hoe de hele groep ik koor mee fluit en zingt. ‘No History’ maakt nog eens duidelijk dat het de bedoeling is om de nieuwe cd te promoten, net als ‘Resistance is Futile’, een reflectie op Laibach zelf en zijn omgang met de wereld. Dan verlaat heel de groep het podium voor een intermezzo van 10 minuten.

Tijdens het intermezzo krijgen we regelmatig een foto van Fras die ons met de vinger aanwijst en zegt ‘we willen dat jullie lid worden van Spectre en onze partij ondersteunen’. Want Laibach richt met Spectre een nieuwe partij op, ‘met de bedoeling om een mogelijkheid te bieden voor een georganiseerde en gesynchroniseerde internationale beweging die de wereld wil veranderen waar het nodig en mogelijk is.’

Geestig is altijd om even te bekijken wat er aan de merchandising-stand van Laibach allemaal te koop staat. Cd’s en t-shirts natuurlijk, maar ook armbanden, dassen, dasspelden, onderbroeken, broeksriemen, een pet met opschrift ‘Arbeit macht nicht frei’ en authentieke Laibach-zeep met opschrift ‘Schwitz Aus’. En ook het nieuwe partijboekje. In het boekje vind je het nieuwe manifest en de teksten van de partijliederen, ’t is te zeggen van de nieuwe cd.

We citeren uit het nieuwe manifest: ‘De triomf van de anonimiteit en de collectieve gezichtsloosheid heeft zich tot in het absolute geïntensifieerd door sociale netwerking en informatietechnologie. Alle individuele verschillen worden bijgevolg uitgewist. SPECTRE gebruikt dus het organisatorisch systeem van de Komintern, industriële productie, sociale netwerken (Kominternet) en de identificatie met de informatie-ideologie als werkwijze. Hiermee overeenkomstig verwerpt elk partijlid zijn eigen individualiteit, en biedt het zijn diensten en vaardigheden aan het collectief en het algemeen belang.’

‘En nu iets helemaal anders’, horen we een stem zeggen bij het begin van het tweede deel. Het moest wel, want in het eerste deel heeft Laibach gewoon de volledige nieuwe cd gespeeld. We vliegen dus even terug in de tijd, naar de begindagen van Laibach, met sterk herwerkte versies van ‘Brat Moj’ en ‘Ti, Ki Izzivaš’. In die tijd bracht Laibach totaal ontoegankelijke industriële muziek. De nieuwe versies zijn veel kalmer en atmosferischer dan de originelen, en leggen opnieuw een belangrijke rol weg voor Špiler.

‘B-Mashina’ en ‘Under The Iron Sky’ zijn allebei afkomstig uit de soundtrack die Laibach gemaakt heeft voor de science-fiction film ‘Iron Sky’. In deze slechts sporadisch grappige komedie, gebaseerd op de talrijke complottheorieën die bestaan rond nazi’s en ufo’s, hebben de nazi’s zich in 1945 teruggetrokken op de donkere zijde van de maan alwaar ze sindsdien hun terugkeer op aarde voorbereiden. Een thema dat Laibach op het lijf geschreven was, natuurlijk.

Dan krijgen we een resen covers: ‘Leben-Tod’ dat met zijn ‘er is een leven voor de dood’ de draak steekt met Bob Dylan, ‘Warme Lederhaut’ dat een hommage was aan platenlabel Mute, ‘Ballad Of A Thin Man’ dat door Laibach werd opgenomen voor een compilatie van 70 jaar Bob Dylan en ‘See That My Grave Is Kept Clean’, oorspronkelijk van Blind Lemon Jefferson maar ook bekend in de versie van Bob Dylan. Voor mij hoefden deze covers niet echt, en ik had liever gezien dat Laibach een paar van hun echte klassiekers ten berde zouden brengen.

Hoe dan ook, het is het einde van het optreden. De groep komt nog eenmaal terug om opnieuw een overbodige cover te spelen van ‘Love On The Beat’ (Serge Gainsbourg) en te eindigen met ‘Tanz Mit Laibach’. Tenminste één magistraal nummer - afkomstig van de fantastische cd ‘WAT’ uit 2003 - waarin de groep een hommage brengt aan DAF en zijn filosofie uit de doeken doet: ‘(Wir tanzen) mit Totalitarismus / Und mit Demokratie / Wir tanzen mit Faschismus / Und roter Anarchie’…

En zo is de cirkel rond. Laibach blijft ons voorzien van broodnodige reflectie op politiek en ideologie, en heeft wat dat betreft zelfs een nieuwe stap vooruit gezet. Het is niet overdreven om te zeggen dat ze zichzelf terug uitgevonden hebben. Niet evident voor een groep die binnenkort 35 jaar bestaat…

Setlist:

Deel 1: Eurovision / Walk With Me / Americana / We Are Millions And Millions Are One / Eat Liver / Bosanova / Koran / Whistleblowers / No History / Resistance Is Futile

Deel 2: Brat Moj / Ti, Ki Izzivaš / B-Mashina / Under The Iron Sky / Leben-Tod / Warme Lederhaut (The Normal) / Ballad Of A Thin Man (Bob Dylan) / See That My Grave Is Kept Clean (Blind Lemon Jefferson)

Bis: Love On The Beat (Serge Gainsbourg) / Tanz Mit Laibach

Lees vorige concertrecensies van Laibach:

LAIBACH: Ga nu allen heen in vrede (Qubus Oudenaarde, 17/09/2012)

LAIBACH: De drang naar utopie en haar tegenstrijdigheden (Botanique, 13/12/2007)

Geen opmerkingen: